مقایسه مدیری و فردوسی پور با فرهنگستان - مجله جام جهان

این استادیار گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت وگو با خبرنگاران، درباره واژه هایی که اخیرا توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی جایگزین شده اند و شوخی هایی که در فضای مجازی با آن ها می گردد اظهار کرد: ابتدا چند مسئله را باید لحاظ کنیم؛ این که فلسفه وجودی فرهنگستان و بخش واژه گزینی آن برای چه است. طبیعتا وقتی یک معنا و مفهوم جدید در زبان فارسی شکل می گیرد که پیش از آن واژه ای بومی و فارسی برای آن نبوده، این بخش از فرهنگستان فعال می گردد، لذا در مورد این گونه از مفاهیم، ادوات و ابزار جدید می توانیم دو نگاه داشته باشیم؛ نگاه پیشینی و نگاه پسینی.

او سپس درباره نگاه پیشینی شرح داد: نگاه پیشینی یعنی این که معنا و مفهوم مورد احتیاج عامه قرار بگیرد و بخواهند واژه ای را که عموما از زبان های دیگر وارد زبان فارسی می گردد یا ادوات آن توسعه و رواج پیدا می نماید، استفاده نمایند، که فرهنگستان به مانند یک دیده بان زبان، واژه ای را همزمان با ورود آن معنا، مفهوم و ابزارآلات وارد زبان می نماید. در این جا برای گویش وران و فارسی زبانان تفاوتی نمی نماید که مثلا از ابتدا بگویند کامپیوتر یا رایانه.

قبول اضافه نمود: اما یک نگاه پسینی هم وجود دارد، یعنی پس از این که مفهوم و ادوات وارد و واژه هم همراه با آن معنا وارد شد و گویش وران زبان فارسی آن را به کار بردند و به عبارتی بین آن دال و مدلول دلالتی صورت گرفت دیگر آن واژه در ذهن چندین میلیون نفر نشسته و این جا است که دیگر نمی توانیم به راحتی به جای سلول بگوییم یاخته. وقتی یک واژه آن وجه دلالتی خود را پیدا نموده باشد، دیگر فرهنگستان خیلی به سختی می تواند واژه ای را که در ذهن نشسته تغییر دهد و واژه جدیدی را معین کند.

او که پیش تر استاد اعزامی زبان فارسی به دانشگاه های خارج از کشور بوده است، همچنین بیان نمود: با توجه به ساختار فرتوتی که فرهنگستان دارد - با احترام به استادانی که آن جا هستند - نمی تواند آن ادوات و معانی جدید را که می آید و اصطلاحاتی را که در جامعه و بین نسل جوان توسعه پیدا می نماید رصد کند. بنابراین شاهد این هستیم که عموما فرهنگستان از ورود واژگان، ادوات و مفاهیم به زبان فارسی عقب است.

او ادامه داد: بعضا وقتی هزینه هایی که برای یک واژه می گردد، درز می نماید، این اعتراض عمومی را نسبت به این نهاد برمی انگیزد که با مالیات آن ها در این شرایط سخت، واژه هایی انتخاب می شوند که به تعبیری گاهی عامل مضحکه هم هستند.

قبول با بیان این که فرهنگستان باید آن قدر هوشیار باشد و دیده بانی دقیقی داشته باشد که بتواند فضاهای مختلف رسانه ای، علمی و اجتماعی را رصد کند، گفت: فرهنگستان باید بتواند قدرت پیش بینی داشته باشد که پیش از توسعه مفاهیم و ادوات، واژه را وارد کند و البته در بخشی هم زبان را آزاد بگذارد. می بینیم که زبان های دیگر هم به راحتی از سایر زبان ها وام گیری می نمایند. مگر زبان فارسی 50 درصد واژگانش را از زبان عربی وام گیری ننموده است؟ اما چیزی که مهم است این است که یکی نحو زبان فارسی سالم بماند و دوم، همان کاری را با واژه هایی که به زبان فارسی وارد می شوند، بکنیم که در طول تاریخ با زبان عربی کردیم. به عنوان مثال ثروت را از عربی گرفتیم و برای این که صفت فاعلی از آن بسازیم، پسوند مند خودمان را به آن اضافه نمودیم و گفتیم ثروتمند؛ همین کار را هم باید بتوانیم با واژه های دخیل انجام دهیم؛ آن ها را به ریشه یک کلمه تبدیل کنیم، پیشوندها، پسوندها و کلمات دیگر خودمان را به آن ها اضافه کنیم و انواع کلمات مشتق، متشق مرکب و ... را بسازیم.

این استادیار دانشگاه با یادآوری این که زبان فارسی چه در پیش و چه در پس از اسلام، زبان بسیار منعطفی بوده است بیان نمود: زبان فارسی این قدرت و قابلیت را داشته که زبان های دیگر را در خودش هضم کند. این ویژگی ای است که زبان در طول تاریخ از خودش نشان داده و الان هم باید از نگاه های متحجر و سخت به زبان فارسی پرهیز گردد.

قبول همچنین در پاسخ به سوالی درخصوص مسئولیت نهادهای دیگر و مسئولیت اجتماعی نسبت به حفظ زبان فارسی اظهار کرد: اصطلاحات، واژگان و بخش تلفظی زبان یک امر تقلیدی است و مردم یک جامعه تحت تاثیر افراد دیگر قرار دارند. طبیعتا نهادها و رسانه ها در این میان نقش خیلی مهمی دارند، در بین رسانه ها صداوسیما صندلی ویژه تری دارد و اگر زبان فارسی کسانی که در صدا وسیما سخن می گویند از مجری گرفته تا دیالوگ های صداوسیما سالم باشد تا حد زیادی می تواند واژگان و اصطلاحات صحیح و نحو سالم زبان فارسی را به جامعه منتقل کند.

او ادامه داد: اصطلاحاتی که مهران مدیری و عادل فردوسی پور وارد زبان نموده اند، بسیار گسترده تر از نهادی مثل فرهنگستان است، چون تاثیرگذار بوده و مردم تحت تاثیر زبان آن ها هستند و لذا خیلی مهم است که این اشخاص تاثیرگذار و چهره ها یا به تعبیری سلبریتی ها در لایه نخست و رسانه های دیگر مثل سینما و مطبوعات زبان سالمی داشته باشند و بتوانند واژه های صحیحی را به جامعه تزریق نمایند. آموزش و پرورش و در لایه بعد دانشگاه واقع شده است، دانش آموزان ما از کلاس اول تا دوازدهم زبان فارسی می خوانند، درس زبان فارسی که در آموزش و پرورش از ادبیات فارسی منفک است باید کاملا همان حالت کاربردی را داشته باشد تا دانش آموزان ما که تقریبا بدنه اصلی جامعه را تشکیل می دهند بتوانند با زبان سالم آشنا شوند. اما متاسفانه در نظام آموزش و پرورش ما درس زبان فارسی به مهارت خواندن محصور شده و آن مهارت خواندن هم بیشتر به درد کنکور می خورد که معنی واژه، مترادف و متضاد و نقش دستوری است، درحالی که امروزه در نظریه های جدید آموزش زبان کارایی خود را از دست داده است.

این مدرس زبان و ادبیات فارسی با اشاره به این که درس زبان و ادبیات فارسی باید در خدمت مهارت های شفاهی مثل فن بیان و خطابه هم باشد بیان نمود: ساختار دروس زبان فارسی در آموزش و پرورش باید بازنگری گردد، چون آموزش و پرورش بخش عظیمی از بدنه جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد.

احسان قبول سپس به میراث شش هزارساله زبان فارسی اشاره و اظهار کرد: واژه های این زبان عمری حداقل شش هزارساله و ریشه در تاریخ و فرهنگ ما دارند. نیاکان ما این واژه ها را در طول تاریخ به اشکال مختلف استفاده می کردند و از همین واژه ها معجزه های ادبی مثل شاهنامه، مثنوی، گلستان و رباعیات خیام فراوری شده است. بنابراین یک زبان ریشه دار و با اصل و نسب را با اصطلاحات بی اصل و نسب که تعیین نیست پدر و مادر این واژه ها از کجا است نباید به کار برد. امروزه واژه هایی توسط مردم استفاده می گردد که معادلش در زبان فارسی وجود دارد؛ مثل time که معادلش ریشه قدیمی دارد؛ اما این واژه چه ریشه ای دارد؟ یا ok؛ مطمئنم 99 درصد حتی نمی دانند که این حروف اختصاری است. باید در جهت آگاهی عمومی سیاست گذاری گردد. مثلا چقدر فیلم مستند و سینمایی در مورد اهمیت زبان فارسی فراوری شده و چقدر داستان نوشته شده است؟ وقتی می بینیم طبقه فرهنگی جامعه ما حساسیتی نسبت به این مسئله ندارند، نباید انتظار زیادی از عموم مردم داشته باشیم.