آشنایی ساده با سه شهر بیرجند، بروجرد و بجنورد - مجله جام جهان

بیرجند؛ اولین شهر ایرانی دارای سازمان آبرسانی

بیرجند از مناطق تاریخی ایران است که در مرکز استان خراسان جنوبی واقع شده است. قدمت این منطقه به پیش از اسلام می رسد که در طول زمان به خاطر زلزله چندین بار ویران شده است. این شهر در دوران های صفویه، افشاریه، قاجاریه و پهلوی وقایع بسیاری را به خود دیده است. به همین دلیل بیرجند را می توان با آثار تاریخی اش شناخت. قلعه ها، آب انبارها، مدارس، عمارت ها، موزه ها و باغ های بسیاری از دوران های متفاوت تاریخی در این شهر بر جای مانده اند. همچنین جالب است بدانید که بیرجند پیش از تهران دارای سیستم آبرسانی بوده و اولین شهر ایرانی شناخته می گردد که لوله کشی آب شهری داشته است.

بیرجند بخشی از منطقه قهستان در ایران بوده است. قهستان منطقه ای کوهستانی بوده که در جنوب خراسان و در مرکز فلات ایران قرار داشته و شهرهای فردوس، قاین، طبس، بیرجند، کاشمر، تربت حیدریه، خواف، گناباد و تایباد در آن واقع شده بودند. بر اساس مستندات تاریخی، به نظر می رسد که هیچ گاه مغول ها و اعراب مسلمان به دلیل شرایط جغرافیایی ویژه این منطقه، نتوانستند قهستان را تصرف نمایند.

همین شرایط ویژه جغرافیایی، باعث شده تا بیرجند آب وهوایی نیمه بیابانی با تابستان هایی گرم و خشک و زمستان هایی سرد را تجربه کند. به همین دلیل، رشته کوه های بسیاری در اطراف بیرجند قرار دارند که منجر به شکل گیری و احداث بندهای متنوعی شده اند. بندها همان سدهایی هستند که برای ذخیره آب ایجاد می شدند.

بند دره، بند النگ، بند عمر شاه و بند ژرف از مهم ترین بندهای بیرجند بوده که به عنوان یک جاذبه طبیعی میزبان گردشگران هستند. آبشار چهارده هم مجموعه آبشارهایی است که در جنوب بیرجند واقع شده و یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی این منطقه به شمار می رود.

وجه تسمیه بیرجند

برای بیرجند چندین وجه تسمیه یاد شده است. بیرجند را به معنای نصف شهر، شهر بلند، شهر چاه، شهر طوفان، برزن، کنار کوه، شهر بیژن و یک لشکر می دانند. بااین حال به نظر می رسد که درست ترین وجه تسمیه به گفته رجبعلی لباف خانیکی است؛. او معتقد است که بیرجند از دو بخش بیر و جند تشکیل شده و بیر به معنای صاعقه و طوفان و جند که معرب کند بوده به معنای شهر و مکان است.

بازدید از بیرجند

همان طور که گفتیم بیرجند یک شهر تاریخی به شمار می رود، بنابراین اگر به تاریخ ایران علاقه مند هستید، بازدید از شهر بیرجند را به شما پیشنهاد می کنیم.

از آنجایی که بیرجند یک منطقه کوهستانی بوده که در آن کوه ها و دره های عمیق بسیاری واقع شده است. بنابراین اگر کوهنورد هستید، بیرجند می تواند مقصد مناسبی برای شما باشد. با توجه به شرایط آب وهوایی بیرجند، بهترین زمان سفر به بیرجند را می توان فصل بهار دانست. چرا که در فصل تابستان دمای هوا تا 28 درجه و در فصل زمستان تا پنج درجه زیر صفر هم می رسد.

دسترسی به بیرجند

برای رسیدن به بیرجند از تهران، باید از گرمسار و سمنان گذر کنید. از تهران تا بیرجند حدود یک هزار و 65 کیلومتر فاصله است. شما با رزرو پرواز از فرودگاه بین المللی، استفاده از ماشین شخصی یا تهیه بلیت از دو پایانه مسافربری می توانید به بیرجند سفر کنید. همچنین می توانید با قطار تا طبس رفته و از طبس به مدت 3 ساعت با ماشین به بیرجند سفر کنید.

قلعه تاریخی بیرجند

بروجرد؛ پایتخت انیمیشن ایران

بروجرد نه تنها دومین شهر پرجمعیت استان لرستان به شمار می رود، بلکه یکی از مهم ترین مراکز گوش زبان لری هم شناخته می گردد. همچنین جالب است بدانید که بروجرد را با نام های پایتخت انیمیشن ایران و شهر ملی ورشو هم می شناسند. چرا که بروجرد مرکز اصلی ورشوسازی و قلمزنی ورشو در ایران بوده و کارگاه ها، موزه ها و هنرمندان فعالی در این شهر مشغول به کار هستند. همچنین به دلیل فعالیت شرکت های بسیار در حوزه پویانمایی، بروجرد را پایتخت انیمیشن ایران می دانند. البته مانند جنورد به پاریس کوچولو هم مشهور شده است.

ورشوسازی همان هنر فراوری اشیا فلزی با آلیاژ ورشو است که از زمان قاجاریه در ایران رونق گرفته است. این هنر و صنعت اصیل، مشابه مسگری است و تفاوت اصلی آنها در آلیاژ و ماده اولیه ای است که استفاده می نمایند. پدر ورشوسازی ایران، استاد حاج علی میناگر است که اولین سماور نفتی را در ایران با هنر ورشو ساخت. از جمله محصولات اصلی هنر ورشوکاری می توان به سینی، تابلو فلزی، سماور، چایدان، آفتابه، کاسه و قندان اشاره نمود.

گفته می گردد این هنر در بروجرد، اصفهان و دزفول توسط هنرمندان و با مشاهده سماور و محصولات روسی آغاز شده است و اکنون هم بروجرد همانطور که اشاره شد، تنها شهری است که کارگاه های ورشوسازی و هنرمندان ورشوساز در آن فعال هستند.

بروجرد در میان دشتی حاصل خیز قرار گرفته و رشته کوه های زاگرس آن را احاطه نموده است. درحقیقت بروجرد در در دامنه بلندترین دیواره زاگرس قرار گرفته و به همین دلیل دارای آب وهوای سرد کوهستانی با زمستان هایی سرد و تابستان هایی معتدل است. همچنین بروجرد روی گسل سراسری زاگرس واقع شده و به همین دلیل بسیار زلزله خیز است.

موقعیت جغرافیایی ویژه بروجرد باعث شده این منطقه میزبان جاذبه های گردشگری طبیعی فراوانی باشد. گردشگاه ها، تالاب ها، تنگه ها، قله ها، بیشه ها، پارک و فضاهای سرسبز، بروجرد را به یکی از زیباترین مناطق ایران تبدیل نموده که هرساله میزبان گردشگران و طبیعت گردان بسیاری است.

همچنین بروجرد قدمتی کهن و باستانی داشته و به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه ای که دارد، در طول تاریخ از شهرهای بسیار مهم ایران به شمار می رفته است. به همین دلیل در این منطقه آثار و جاذبه های تاریخی بسیاری همچون پل ها، قلعه ها، تپه های باستانی، بازار، مساجد و عمارت ها وجود دارد. بنابراین اگر به تاریخ ایران علاقه مند هستید، بروجرد می تواند مقصد مناسبی برایتان باشد.

وجه تسمیه بروجرد

برای بروجرد بیش از 40 وجه تسمیه نام برده شده است. بعضی از افراد بر این باورند که یزدگرد پس از شکست از اعراب به این منطقه فرار می نماید و لشکریان او در این مکان بر + او + گرد آمدند و درنهایت نام این مکان بروگرد شد. در گویش لری هم بروجرد را وروگرد می نامند و با توجه به مستندات تاریخی درباره یزدگرد، به نظر می رسد که بروگرد که بعدها به بروجرد تغییر نموده، اصلی ترین وجه تسمیه این منطقه باشد.

بازدید از بروجرد

همان طور که گفتیم بروجرد به دلیل قدمت تاریخی و شرایط طبیعی و جغرافیایی که دارد، برای علاقه مندان به تاریخ و طبیعت گردان بسیار مقصد مناسبی است.

بهترین زمان سفر به بروجرد فصل تابستان است، چرا که هوای این منطقه معتدل بوده و طبیعت، سرسبزی خود را حفظ نموده است. بنابراین اگر قصد گشت وگذار در میان رشته کوه های زاگرس را دارید و تاریخ کهن ایران برایتان جذاب است، سفر به بروجرد را از قلم نیاندازید.

دسترسی به بروجرد

برای رسیدن به بروجرد، جاده های زمینی متفاوتی وجود دارد که از شهرهای مختلفی عبور می نماید. از تهران تا بروجرد حدود 400 کیلومتر فاصله است که با ماشین شخصی یا با تهیه بلیت از پایانه های اتوبوسرانی می توانید به بروجرد سفر کنید.

بروجرد، خانه بیرجندی ها دارد؟

شاید باورتان نگردد اما خانه بیرجندی ها در بروجرد، خود دلیلی بر اشتباه دریافت دو شهر بیرجند و بروجرد بین همه ما ایرانیان می تواند باشد. این خانه که یکی از خانه های قدیمی و ساخته شده در دوران قاجار است در کوی صوفیان واقع شده و از آنجایی که همجوار خانه طباطبایی هاست آن را بخشی از خانه طباطبایی ها به حساب می آورند.

از آنجایی که قدمت ورشوسازی در شهر بروجرد بیش از 200 سال است و اکنون هم این هنر یکی از سوغات ها و صنایع دستی این منطقه است، قرار بود خانه بیرجندی ها در بروجرد موزه ورشوسازی گردد اما هنوز تکلیف آن معین نشده است. از طرفی هم، بعضی آن را مناسب موزه اسناد و نسخ خطی می شناسند و به این ترتیب تا به امروز این خانه تاریخی با آن همه زیبایی بی مثالش در میان این که موزه اسناد و نسخ خطی باشد یا موزه ورشوسازی گیر افتاده است. همانطور که اسمش با شهری که در آن واقع شده یکی نیست.

موزه مردم شناسی

بجنورد؛ پاریس کوچک ایران

بجنورد یکی از عظیم ترین شهرهای خراسان بوده و مرکز استان خراسان شمالی به شمار می رود. رشته کوه کپه داغ هم در جنوب این منطقه واقع شده است و به دلیل قرارگیری در منطقه ای کوهستانی، دارای آب وهوای کوهستانی است و بخش عظیمی از آن در دره رود اترک واقع شده است. به همین دلیل تحت تاثیر توده هوایی مازندران هم قرار گرفته و در فصل بهار و تابستان بسیار سرسبز و خرم است. همچنین این منطقه زمستان هایی سرد و مرطوب و تابستان هایی گرم و خشک را تجربه می نماید.

همچنین بجنورد علاوه بر طبیعت منحصربه فرد و موقعیت جغرافیایی ویژه ای که دارد، دارای تاریخ و تمدن بسیار کهنی هم است. بر اساس مطالعات باستان شناسی، بجنورد از پیش از تاریخ یک منطقه مسکونی به شمار می رفته است و ادوار تاریخی بسیاری را به خود دیده است. در یک سفرنامه تاریخی که توسط دو خبرنگار فرانسوی پس از بازدید از بجنورد در زمان سردار مفخم نوشته شده است، از این شهر با نام پاریس کوچک ایران یاد نموده اند. چرا که سنگ فرش خیابان، درها و چراغ ها بجنورد را به پاریس شبیه نموده بود.

وجه تسمیه بجنورد

در منابع قدیمی از بجنورد با نام بیژن گرد و بیژن بورد یاد شده است. بیژن بورد به معنای سرزمین آباد شده به دست بیژن بوده، چرا که بر اساس حکایت های شاهنامه فردوسی، منیژه در این منطقه بیژن را از چاه بیرون می کشد و شهری را در اینجا بنا می نماید.

بازدید از بجنورد

همان طور که گفتیم، بجنورد دارای آب و هوای کوهستانی بوده و به همین دلیل در فصل سرما، دمای هوا سرد می گردد. اما در فصل تابستان دمای این منطقه بسیار معتدل بوده و طبیعت چشم نوازی خواهد داشت. بنابراین بهترین زمان سفر به بجنورد را می توان فصل تابستان دانست. همچنین بازدید از این منطقه برای طبیعت گردان و علاقه مندان به تاریخ ایران پیشنهاد می گردد.

دسترسی به بجنورد

برای سفر به بجنورد از تهران می توانید از چند جاده زمینی استفاده نموده و از شهرهای مختلفی همچون سمنان، شاهرود، ساری و گرگان عبور کنید. فاصله بجنورد تا تهران حدود 700 کیلومتر است. می توانید با ماشین شخصی، اتوبوس یا هواپیما به این منطقه سفر کنید.

عمارت مفخم

کلام آخر

همان طور که گفتیم بروجرد در لرستان و بیرجند و بجنورد به ترتیب در خراسان جنوبی و شمالی واقع شده اند. هر سه این شهرها، دارای تاریخ کهن بوده و حکومت های بسیاری را به خود دیده اند. بااین حال پیش از سفر به بجنورد، بیرجند و بروجرد، بهتر است که هر کدام را به درستی بشناسیم و سپس برای سفر خود برنامه ریزی کنیم.