چرا رویا می بینیم؟ کندوکاوی ساده در سه نظریه محبوب رویا - مجله جام جهان

بیشتر انسان ها معمولاً حدود دو ساعت از خواب خود را به رویا دیدن می گذراند. اما علت رویا دیدن چیست و چرا زمانی که در خواب عمیق فرو می رویم، رویا می بینیم؟ انسان ها سال هاست که در مورد علت این تصاویر ذهنی در هنگام خواب فکر می کنند. درواقع اگر عبارت چرا رویا می بینیم را گوگل کنید، نزدیک به 4 میلیارد یا به طور خاص، حدود 3,610,000,000 نتیجه خواهید یافت. به همین علت باید بدانید که دانشمندان هنوز در مورد هدف مغز درباره رویاپردازی کاملاً توافق ندارند!

در عین حال تحقیقات نو چیزهای زیادی در مورد نقش خواب در تقویت عملکرد مغز، تنظیم سیستم ایمنی بدن و ارتقای فعالیت های بدنی، بیان می کند. به طور کلی مطالعه رویا مساله چالش برانگیزی است، چراکه دانشمندان اغلب باید به گزارش هایی که کیس های آزمایش بعد از بیدار شدن بیان می کنند، تکیه کنند. به گفته دیر بارت (Deirdre Barrett)، روانشناس و محقق رویا در دانشگاه هاروارد، تعداد ایده های رویا به تعداد محققان این حوزه است! اما اتفاق نظری در این رابطه دیده نمی شود. با این حال قصد داریم که در این مقاله چند تئوری برجسته تر در مورد اینکه چرا رویا می بینیم را بررسی کنیم.

تئوری اول: دیدن رویا، نتیجه ی جانبی فعالیت های عصبی است!

به طور کلی بررسی نظریه های موجود درباره دیدن رویا به یک رشته علمی خاص محدود نمی شود. به همین علت زیگموند فروید (Sigmund Freud) با رویکردی روانکاوانه به سمت این موضوع رفت و اعتقاد داشت، رویاها که تا حدی ناشی از محرک ها و تجربیات در دنیای بیداری هستند. درواقع از نظر او رویاها همانند نقشه راهی به سمت ناخودآگاه اند و عمیق ترین خواسته ها و آرزوهای ما را منعکس می کنند.

در عین حال مدل فعال سازی-سنتز رویا (Activation-Synthesis Model)، به این سوال از طریق دیدگاه نوروبیولوژیکی پاسخ می دهد. این نظریه از طریق روانپزشکان هاروارد، جی. آلن هابسون (J. Allan Hobson) و رابرت مک کارلی (Robert McCarley) در سال 1977 ارائه شد. از دیدگاه این دانشمندان، رویاها را می توان تلاش مغز برای درک الگوهای تصادفی نورون های برانگیخته (Firing Neurons) در هنگام چرت زدن در نظر گرفت. به عبارت دیگر، رویاها صرفاً نتیجه جانبی فرآیندهای مغز در طول خواب هستند.

طبق این مدل سازی، مدارهای خاصی در ساقه مغز وجود دارند که در طول خواب رِم فعال می شوند. پس از فعال شدن این مدارها، بخش هایی از سیستم لیمبیک (limbic system) که مربوط به حافظه و احساسات می شود، مجموعه ای از سیگنال های الکتریکی تولید می کند. در چنین حالتی مغز (تا زمانی که از خواب بیدار شویم)، ساختارهای معنادار و روایت هایی از این فعالیت ها می سازد.

به همین علت پاتریک مک نامارا (Patrick McNamara)، متخصص مغز و اعصاب و محقق رویا در دانشکده پزشکی دانشگاه بوستون، خاطر نشان می کند که از زمانی که این مدل برای اولین بار در دهه 70 معرفی گشت، راه در فراز و نشیبی در این حوزه پیموده شده است. این محقق اذعان دارد که اگر هم اکنون با آلن هابسون صحبت کنید، احتمالا خواهد گفت گه درباره رویاها این گونه فکر نمی کند! درواقع ساده انگارانه است که بگوییم مغز تنها الگوهای فعال و تصادفی را دریافت می کند و سپس رویا می سازد.

پاتریک مک نامارا اشاره دارد که این الگوها تصادفی نیستند! بلکه مجموعه ای خاص از شبکه های مغزی محلی (Regional brain networks) هستند که در طول خواب REM و در زمان دیدن رویا، بسیار فعال می شوند. بنابراین نمی توان آن ها را محرک های تصادفی از ساقه مغز در نظر گرفت که سیستم مغزی حول آن داستان سرایی می کند. مک نامارا اذعان دارد که این شبکه های مغزی کارهای خاصی انجام می دهند و محتوای خاصی برای رویا ایجاد می کنند.

بازگشت به فهرست

تئوری دوم: رویا به شبیه سازی موقعیت های اجتماعی و تهدیدات کمک می کند!

یکی دیگر از تئورری های مطرح درباره دیدن رویا در خواب، نظریه ای است که رویاها را به عنوان یک شبیه سازی از زندگی در زمان بیداری، تلقی می کند. این نظریه بر این پایه پایدار است که هوشکمک ما نسبت به رویاها اساساً یک مکانیسم دفاعی از نوع بیولوژیکی است که نتیجه فرآیند طبیعی تکامل در نظر گرفته می شود.

اساساً، دیدن رویا، مغز را به ساخت استراتژی های نو برای بقا، بدون نیاز به دفاع در برابر یک تهدید واقعی تمرین می دهد. مک نامارا در این زمینه بیان می کند که همه داده های مربوط به محتوای رویاها از این ایده پشتیبانی می کند چراکه رویاهای زیادی درباره تهدیدات و خطراتِ (همه چیز، از مارگزیدگی تا تهدیدات اجتماعی را در بر می گیرد!) پیش روی انسان وجود دارد.

از طرفی باید خاطر نشان کرد که هنوز تعیین نیست که آیا واقعاً این تمرینات ناخودآگاه بر عملکرد انسان در طول روز تاثیر دارد یا خیر! اگر چه این موضوع هنوز ثابت نشده است، اما منطقی به نظر می رسد. چراکه اگر در طول شب تهدیدات و خطرات را شبیه سازی کنیم، احتمالاً نوعی تمرین برای روبرو با آن در طول بیداری به شمار میرود.

به طور مشابه، نظریه شبیه سازی موقعیت های اجتماعی هم به شکل قبل است و استدلال می کند که دیدن رویا، منطقه ای امن و بدون پیامد خاصی برای مغز ایجاد می کند تا در آن فضا بتواند تمریناتی حول استراتژی های اجتماعی و رفتاری انجام دهد. مک نامارا مطرح می کند که رویاها در تئوری شبیه سازی واقعیت اجتماعی در تعاملات و روابط ما را راهنمایی می کنند. بنابراین رویاها برای ساخت همکاری های اجتماعی بسیار مهم هستند. در چنین حالتی اگر در خواب شاهد رویایی حول تعارض های بین فردی باشید، مثلاً دچار سوء تفاهم با همکارتان در شرکت شده باشید، روز بعد بهتر می توانید درگیری های کاری را مدیریت کنید.

بازگشت به فهرست

تئوری سوم: الهاماتی برای خلاقیت و حل مساله

ایده سومی که در پس فلسفه دیدن رویا وجود دارد این است که شاید رویاها بوم نقاشی ای برای خلاقیت باشند. محققان در این زمینه اذعان دارند که ممکن است رویاها به ما در زمینه حل مشکلاتی که نیاز به تجسم واضح دارند، کمک کننده باشد و منجر به پیشرفت های خلاقانه ای شود. فراتر از این، رویاها می توانند به ما کمک کنند تا با مشکلاتی دست و پنجه نرم کنیم که عقل ما را به صورت متعارف به چالش می کشند. شیمیدان آلمانی، آگوست ککوله (August Kekulé) در قرن نوزدهم ادعا می کرد که رویای ماری که دم خود را می خورد باعث شد که ساختار حلقه ای برای مولکول بنزن را پیشنهاد کند؛ چراکه در آن زمان دانشمندان فکر می کردند که همه مولکول ها از یک ساختار مستقیم پیروی می کنند.

بنابراین هر زمان که ما به فکر کردن خارج از چارچوب های تعیین نیاز داشته باشیم، رویاها می توانند به کمک ما بیایند!

بازگشت به فهرست

سخن پایانی

اگر چه ممکن است پس از خواندن این مقاله، نظریه های مختلف از نگاه شما متناقض به نظر برسند، اما باید بدانید که همه این تئوری ها می توانند قطعات متفاوتی از یک پازل باشند. پرسش در مورد اینکه رویاها به چه دردی می خورند، همانند سوال کردن در مورد اهمیت و لزوم بیداری است. دیدن رویا برای همه چیز است، زیرا ساده انگارانه است فکر کنیم که، بیشتر سازوکارهای تکاملی تنها برای یک هدف خاص به وجود آمده اند.

منبع تصویر: WebMD

منبع: DISCOVER